Kategoria: Kruszyna – wydarzenia
Wieś Kruszyna położna jest na lewym brzegu Odry, we wschodniej części gminy Skarbimierz. W okolicach znajduje się kilka stanowisk archeologicznych ze śladami dawnych osad wielokulturowych. Jedna z nich zamieszkiwana była przed około 4 tys. lat przez ludność kultury pucharów lejowatych (neolit) i później przed około 3 tys. lat przez ludność kultury łużyckiej. Stanowisko zostało odkryte w 1987 r. podczas badań powierzchniowych, wykonywanych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski przez Piotra Kubowa z Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. Rozpoznanie powierzchniowe pozwoliło na określenie chronologii obiektu na młodszą epokę kamienia – neolit (kultura pucharów lejowatych) oraz późny okres epoki brązu (kultura łużycka). Wcześniej jeszcze w latach 1928-1931 badacze niemieccy Günther i Urbanek odkryli w rejonie Kruszyny ślady obozowiska i osady. Przy tej okazji znaleźli oni zabytki krzemienne datowane na epokę kamienia i fragmenty naczyń glinianych datowanych na okres wczesnośredniowieczny. W 1967 r. Z. Bagniewski w ramach badań weryfikacyjnych penetrując to stanowisko archeologiczne znalazł na powierzchni ponad sto wyrobów krzemiennych datowanych na mezolit (w tym 6 narzędzi, 14 rdzeni, 45 wiórków, 48 odłupków i okrzesków). W 1987 r. w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski powierzchniową penetrację pól przeprowadził Kubów. Znalazł on fragmenty naczyń glinianych, które prof. Stanisław Pazda datował na neolit, okres rzymski (kultura przeworska) i okres wczesnośredniowieczny. Nazwa wsi wywodzi się prawdopodobnie od określenia “Sconarium”, które wywodzi się od łacińskiego słowa “Sconave” (Piękna Dolina).
Najstarsza informacja o miejscowości określanej w dokumencie Sunow z 1325 r. dotyczyła kościoła i wspominała proboszcza Johannesa. Kolejna wzmianka o wsi pochodziła z 1351 r., gdzie jako świadek sprzedaży wsi Brzezina pojawia się Schenko z Schonaw. Mowa tu zapewne o Schenku von Apolda z Saksoni, który był zasadźcą i pierwszym właścicielem Kruszyny. Nazwisko to pojawia się jeszcze w dokumentach z 1358 i 1368 r. Potem, w latach 1385-1387, wieś stała się własnością kolegiaty św. Jadwigi w Brzegu. W 1445 r. została wydzierżawiona księciu opolskiemu Bolkowi, w 1449 r. rodzinie von Bees, w roku 1456 ponownie powróciła w ręce brzeskiej kolegiaty. W 1736 r. wieś wspominana jest w dokumencie już pod nazwą Schönau, która nie zmieniła się do 1945 r. Po 1790 r. odbyła się parcelacja gruntów pomiędzy 17 gospodarzami. Ostatnim właścicielem folwarku w Kruszynie był Adolf Zimmermann. W dniu 4 lutego 1945 r. w pobliżu wsi toczyły się zacięte walki pomiędzy niemieckim oddziałami volkssturmu i armią radziecką. Po wojnie, chcąc uniknąć nawiązań do brzmiącej germańsko pierwotnej, nadano miejscowości nazwę Kruszyna, nawiązując prawdopodobnie do staropolskiego określenia gruszy (krusza). W 1845 r. wieś Kruszyna z 77 budynkami mieszkalnymi zajmowała około 450 ha i były zamieszkiwane przez 399 mieszkańców. W 1871 r. było już 84 domostw, w których zamieszkiwało 54 osób, a w 1905 r. 593 mieszkańców. W 1933 r. odnotowano 586 mieszkańców, a tuż przed wybuchem wojny 600. Po 1945 wieś zasiedlili kresowiacy, a obecnie liczy ona 254 (2022 r.) mieszkańców, obejmując obszar 629 ha. Przed wojną Kruszyna przynależała do urzędu gminy Zwanowice, a obecnie leżą w obrębie gminy Skarbimierz.
Najstarszym i najcenniejszym zabytkiem w Kruszynie jest kościół parafialny p.w. Najświętszej Marii Panny Różańcowej. Wzmiankowany był już w 1325 r. i z tego okresu pochodzą resztki kamiennych, późnoromańskich murów w prezbiterium kościoła. Kościół został przebudowany i zapewne przedłużony ku zachodowi w początkach XV w. i zaopatrzony w drewnianą wieżę dzwonnicę. Znajdował się na niej do końca XIX w. dzwon z 1659 r., wykonany przez konwisarza z Brzegu Hansa Holstera, przetopiony w 1879 r. przy okazji budowy nowej, neogotyckiej wieży, której budowę ukończono w 1893 r. Zachowany do dziś gotycki kościół z przyporami jest orientowany, murowany w dolnych partiach prezbiterium z rudy darniowej, poza tym z cegły o układzie polskim z użyciem bardziej wypalonej cegły zendrówki. Korpus świątyni został w XVI w. częściowo otynkowany. Prezbiterium założone jest na planie kwadratu, a przy nim od strony północnej jest usytuowana nieco krótsza zakrystia. Szersza nawa prostokątna, dwuprzęsłowa posiada od południa wejście z kruchtą z XVII w. i dodatkowe przez neogotycką wieżę od zachodu. Prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym jeszcze z XIV w., z żebrami o wałkowym pro lu, spływającymi pierwotnie na nie zachowane późnoromańskie służki z kapitelami. W zakrystii i kruchcie południowej występują sklepienie kolebkowe. W części korpusowej jest sufit z fasetą, który pojawił się w miejsce drewnianego kasetowego stropu. Łuk tęczowy zamknięty jest łukiem ostrym i pierwotnie był ozdobiony dwoma malowanymi herbami z 1618 r. Okna zamknięte są łukiem ostrym. Wejście do zakrystii zdobi wczesnogotycki portal ostrołukowy z 1 połowy XIV w. Tworzy go kamienne obramienie z fazowym uskokiem. Zamontowano w nim drzwi z oryginalnymi, gotyckimi okuciami. W kruchcie południowej znajduje się także portal z ostrołukowym zamknięciem. Na zewnątrz kościół opięty jest szkarpami o jednym uskoku. Na ścianach widoczne nieznaczne ślady dekoracji sgratowej XVI/XVII w., a na elewacji południowej, nad okulusem (okrągłym oknem) widoczna jest pozostałość po zegarze słonecznym z XVIII w. Dachy są siodłowe, a nad zakrystią pulpitowy, kryte dachówką, w nawie z dodanymi lukarnami. Od 1534 r. kościół przestał służyć katolikom i stał się do 1945 r. kościołem protestanckim. W latach 1701-1707 na krótko został jednak przywrócony wyznawcom wiary katolickiej. Potem został zwrócony protestantom i służył im do końca ostatniej wojny.
W końcu lat 60- tych XX w. został poddany gruntownemu remontowi, a w 1971 r. erygowano przy kościele nową parafię. Z pierwotnego gotyckiego wystroju kościoła w Kruszynie zachowały się resztki średniowiecznych polichromii oraz dwie stojące figury św. Doroty i św. Katarzyny, pochodzące zapewne z szafiastego ołtarza głównego, które zostały przekazane do zbiorów muzealnych we Wrocławiu na pocz. XX w. Późniejszy, późnorenesansowy wystrój kościoła powstał pierwotnie na przełomie XVI i XVII w., kiedy pastorem w Strzelnikach i Kruszynie był Martin Faber. Z tamtego wystroju zachowała się jedynie balustrada kosza późnorenesansowej kazalnicy z 1 poł. XVII w. Obecnie zdobi ona prezbiterium kościoła. Balustrada jest rozczłonkowana kanelowanymi, złoconymi kolumienkami, spoczywającymi na wolutowych konsolach. Flankują one płyciny, opięte profilowanymi listwami, wypełnione malowanymi stojącymi postaciami czterech ewangelistów (mocno przemalowanymi), z widocznymi rytymi konturami pierwotnej kompozycji. Są to od lewej przedstawienia: św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza i św. Jana. Płyciny wieńczą wolutowe gzymsy, a pod nimi znajdują się napisy odnoszące się do przedstawionych ewangelistów. Z tego samego okresu pochodziła piaskowcowa chrzcielnica o kielichowej formie, przykryta nakrywą, ozdobioną wolutowymi pałąkami. We wnętrzu, w prezbiterium znajdowały się także oryginalne stalle, oraz empory po stronie północnej. W 1744 r. ufundowany został w koście późnobarokowy ołtarz główny. Miał on formę rozbudowanej architektonicznej nastawy, opinającej wcześniejszy obraz z końca XVI w. z przedstawieniem alegorii Wiary. Tworzyły go masywne kolumny, opięte po obu stronach pilastrami, które przerywały rozbudowane, wieloczłonowe belkowanie, przerwane w środku. W utworzonym w ten sposób miejscu znajdowało się płaskorzeźbione przedstawieniem Oka Opatrzności, nad którym umieszczony został ażurowy baldachim. Ołtarz zdobiły pierwotnie stojące figury św. Piotra z krzyżem i św. Pawła z mieczem. Z wystroju tego ołtarza zachowały się dwa barokowe lichtarze cynowe 1711 r. Obecnie w dwóch ołtarzach bocznych wykorzystane zostały fragmenty snycerskie XVII w., z ornamentem małżowinowym i hermami, pochodzącymi prawdopodobnie z ambony. Chór muzyczny z drewnianą balustradą z pocz. XVII w., wsparty jest na sześciu słupach, z których cztery są okrągłe. Wokół kościoła biegnie gotycki mur z XV w., uformowany w dolnych partiach z kamienia, w górnym z cegły o układzie polskim, z użyciem zendrówki (cegły bardzo spieczonej), częściowo oszkarpowany. W jego północno-wschodniej części znajduje się bramka, zamknięta ostrym łukiem i nakryta zniszczonym daszkiem czterospadowym.
Na uwagę zasługuje także dawny zajazd-karczma, usytuowany przy skrzyżowaniu dróg, frontem ku stronie południowej. Wzniesiony on został w 1 poł. XIX w. w stylu klasycystyczny. Murowany z cegły i otynkowany budynek piętrowy jest podpiwniczony, ale po ostatnim remoncie zatracił swój pierwotny charakter.
Do końca ostatniej wojny w Kruszynie istniała i funkcjonowała XVII-wieczna, drewniana kuźnia, która spłonęła w lutym 1945 r. Nie zachował się do naszych czasów także pomnik poległych w czasie pierwszej wojny światowej Kruszynian oraz budynek szkoły z 2 poł. XIX w., usytuowany tuż za kościołem po jego północnej stronie.
Źródło:
Składam serdecznie Podziękowanie dla Pana dr Romualda Nowaka za udostępnienie materiałów.