Kategoria: Kopanie – wydarzenia
Wieś Kopanie położna jest bezpośrednio nad lewym brzegiem Odry, we wschodniej części gminy Skarbimierz. W jej okolicach znajduje się kilka stanowisk archeologicznych ze śladami osad wielokulturowych, zamieszkiwanych przed około 4 tys. lat przez ludność wczesnego okresu epoki brązu. Kopanie często zmieniało nazwy – najwcześniej funkcjonowało jako Dornslabil. Tę nazwę wywodzono z dwóch polskich słów toń w znaczeniu głębokiej wody i labilny w znaczeniu niestały, wartki. W ten sposób w średniowieczu określano wartkie nurty rzek, ale nazwa ta mogła wywodzić się także od tak brzmiącego nazwiska właściciela wsi. Pod koniec XV w. zaczęła pojawiać się także nazwa Copan, a w czasach pruskich Koppen. Ta niemiecka nazwa wywodzi się od słowa Kupa (granica wzniesienia) lub łacińskiego copanine, które oznacza karczowisko, na którym powstała osada. Wieś określana była też nazwą Klein-Schwanowitz (Małe Zwanowice). Najstarsza zachowana wzmianka o wsi pochodzi z 1342 r., kiedy to komtur joannitów z Łosiowa zakupił część wsi od niejakiego Radimirowitza. Kolejna informacja o wsi pochodziła z 1414 r., kiedy to książę legnicko-brzeski Ludwik II ofiarował wieś komturowi brzeskich joannitów Nicolausowi von Lossau, w zamian za wypłacenie żołnierzom księcia żołdu. Jednak zaledwie cztery lata później w 1418 r. Kopanie zostały sprzedane Heinrichowi von Rabenau i w posiadaniu tej rodziny pozostawały do pocz. XVI w. W latach 1524-1549 właścicielem wsi był Baltashar von Denwig, właściciel Janowa i Gierszowic, starosta brzeski, a potem jego syn Kaspar, radca książęcego dworu Jerzego II. W krótkim okresie od 1549 do 1557 osadą Kopanie dysponowali Georg i Wilhelm von Oppersdorf, którzy byli wówczas właścicielami m.in. wsi Gać i Obórki, a których potomkowie od 1626 r. rządzili majoratem w Głogówku. W latach 1557-1585 wsią władał Balthasar Tschech, którego córka Barbara wyszła za mąż za Christopha von Waldau, właściciela Zwanowic i otrzymała Kopanie jako wiano. Dlatego w okresie od 1585 do 1615 to rodzina von Waldau pozostawała właścicielem tej wsi. Potem, od 1615 do 1622 była ona w rękach Adama von Zedlitz, który ze względu na wysoką inflację i trwającą wojnę sprzedał ją w 1622 r. brzeskiemu mieszczaninowi Hansowi Scholzowi, który przybył do Brzegu z Wrocławia. W 1628 r. sprzedał on Kopanie wrocławskiemu kupcowi Andreasowi Roy, a potem stawały się one na krótko własnością wrocławskich i brzeskich mieszczan Johanna Reicha, Nikolausa Treptau. Czas wojny trzydziestoletniej był bardzo niekorzystny dla rozwoju wsi. Z tym okresem wiąże się ciekawy epizod. W Kopaniach, przez miejscowy bród przeprawiał się dwukrotnie słynny polski oddział Lisowczyków, najemnej ochotniczej formacji lekkiej jazdy w służbie cesarza Ferdynanda II Habsburga. Po raz pierwszy sforsowali Odrę w tym miejscu w 1622 r., kiedy brali udział w nieskutecznym oblężeniu twierdzy kłodzkiej i wycofując się w okolice Zielonej Góry, przeprawili się przez Odrę w okolicach Kopnia. Ponownie we wsi zjawili się 13 lat później, zmierzając do Czech z odsieczą wspomnianemu Ferdynandowi II. W obu przypadkach niestety nie pozostawili po sobie najlepszego wrażenia, plądrując i grabiąc co popadnie. W 1679 r. powróciły Kopanie w ręce śląskich rodów szlacheckich. Do 1755 r. były własnością rodziny von Sulikowsky, w latach 1679-1700 Johanna Georga starosty brzeskiego, od 1700 do 1737 jego syn Adama Leonhardta cesarskiego radcy, a w okresie 1737-1755 jego wnuka Johanna Carla radcy dworu. Za ich panowania wieś rozwijała sie doskonale i funkcjonowała w niej gorzelnia, piekarnia, warsztat kowalski, karczma, warsztat szkutniczy. W 1755 r. Kopanie nabyła Eva Beate von Sydow z domu von Maxen, która w 1764 r. przekazała wieś za sumę 10 000 talarów swej córce Sophie Beate hrabinie von Wyllich und Lottum. W 1781 r. odsprzedała ona część majątku referendarzowi Królewskiej Kamery w Brzegu Johannowi Danielowi Neubauer. Już w 1789 r. Kopanie trafiły w posiadanie królewskiego nadleśniczego Otto von Köckritza (przyczynił się do powstania szkoły w 1790 r.), a po jego śmierci w 1817 r. stały się najpierw własnością Otto Ludwiga von Köckritza, a w 1827 r. jego brata Carla. W 1846 r. majątek nabyła jego szwagierka z domu von Rothkirch. W 1854 r. Kopanie nabył Julius Heider, który zakupił dodatkowo wiele gruntów wokół wsi i rozpoczął budowę nowoczesnego browaru. To on przyczynił się do cywilizacyjnego rozwoju tej wsi. W 1869 r. przekazał on dobra z Kopani i browar swemu zięciowi Albertowi Nitschke, który zarządzał nim razem z Karlem Güttlerem z Brzegu do 1907 r. Potem dobra w Kopaniach zostały rozparcelowane. W 1908 r. część majątku nabyli kupiec Wilhelm Glaser z Lewina i fabrykant Max Winkler z Głubczyc. Pozostałą, większą część nabyła Alice Moll, córka starosty brzeskiego von Reußa i żona Silviusa właściciela brzeskiej garbarni. Dzięki niej Kopanie zostały zelektryfikowane już w latach 1919-1920, a część wielkiego majątku rozdzielona pomiędzy nowych właścicieli-gospodarzy. Mollowie pozostawali właścicielami majątku w Kopaniach do końca ostatniej wojny. W 1845 r. wieś Kopanie z 44 budynkami mieszkalnymi zajmowała około 600 ha i była zamieszkiwana przez 378 mieszkańców. W 1871 r. było ich tylko 310 w 36 domostwach, a w 1905 r. było ich 335. W 1933 r. odnotowano 344 mieszkańców, a tuż przed wybuchem ostatniej wojny 227. Po 1945 wieś zasiedlili kresowiacy, a obecnie liczy ona 141 (2022 r.) mieszkańców, obejmując obszar 332 ha. Przed wojną Kopanie było częścią gminy Różyna, a obecnie leży w obrębie gminy Skarbimierz. Z racji swego położenia niemal nad samym brzegiem Odry, Kopanie czerpały określone korzyści. Były jedną z największych osad rybackich nad Odrą na przełomie XVIII i XIX w. Tutaj także znajdowało się niewielkie wiejskie nabrzeże, przy którym cumowały statki. W Kopaniach wykonywano także w XIX w. niewielkie łodzie żaglowe. Ale pobliska rzeka sprawiała, że Kopanie były bardzo często narażane na zalanie z powodu wysokiego stanu wody w rzece, mimo że zabezpieczone były ziemnymi wałami, powstałymi jeszcze w 2 poł. XVIII w. Po raz pierwszy w kronikach została odnotowana duża powódź z 1785 r., kiedy to woda sięgała poziomu okien w domach. Kolejna wielka woda nawiedziła wieś w sierpniu 1854 r. Zimową powódź w lutym 1876 r. spowodowały lodowe zatory na Odrze, a w 1889 r. woda zalała podwórko i ogrody miejscowej szkoły. Największe szkody wyrządziła we wsi powódź w lipcu 1903 r., kiedy to zostało zalane ponad 100 hektarów gruntów ornych i łąk. Od 1910 r. Kopanie zostały dobrze zabezpieczone przed powodziami przez wybudowanie nowych, nieco wyższych wałów przeciwpowodziowych. Kopanie były niezwykłą wsią, ponieważ rozwijał się tutaj w XIX w. niewielki przemysł. W 1804 r. folwark w Kopaniu nabył wrocławski kupiec Daniel Weniger, a jego następca Neuwerz założył w 1808 r. w części jego zabudowań hutę szkła, której piec był opalany węglem kamiennym. W hucie produkowano głównie szklane opakowania, a zatrudniano w nim głównie hutników pochodzących z Czech, którzy zamieszkiwali w kolonii, położonej na wschód od wsi, nazwanej Friedrichhöhe (Wzgórze Fryderyka). Huta funkcjonowała zaledwie rok, bo nie przyniosła właścicielowi spodziewanych zysków. W 1838 r. w części ogrodu dawnego folwarku radca von Löbbecke z Kościerzyc wybudował wytwórnię mączki kostnej, którą używano jako paszę i nawóz. Skupowano dla niej kości z terenu niemal całego Śląska, które były dostarczane statkami Odrą, podobnie jak wyprodukowane produkty. Fabryka zatrudniała 12 robotników, pięciu rzemieślników i dwóch handlowców. W 1860 r. zaprzestano produkcji mączki, a w 1870 r. sprzedane zostały jej zabudowania. W Kopaniu funkcjonowały także od 1832 r. dwa wapienniki, czyli piece przeznaczone do wypalania skał wapiennych, w celu uzyskania z nich wapna palonego. Znajdowały się one po obu stronach dawnej gospody. Wykorzystywały one minerały wydobywane w Krapkowicach. Rocznie produkowano w Kopaniu 1600 ton wapnia. Jeden z wapienników przestał pracować w 1860 r., drugi produkował wapno do 1892 r. Najstarsze wzmianki o browarze w Kopaniu pochodzą z 1792 r., potem w latach 1814-1820 był on własnością Johanna Wilhelma von Johnston, a w 1835 r. przejął go browarnik Julius Heider, który warzył w nim piwo metodą rzemieślniczą. Potem rozbudowywał i automatyzował browar przekształcając go w 1855 r. w spółkę komandytową „Braunbierbrauerei“. Produkowano tutaj od początku piwo metodą dolnej fermentacji. W 1878 r. browar przejął zięć Heidera Albert Nitschke, który przekształcił go w spółkę akcyjną o nazwie „Koppener Dampfbrauerei“ (Browar Parowy w Kopaniu). W 1891 r. zakład, w którego skład wchodziła restauracja, browar i słodownia zaczął funkcjonować coraz gorzej, bo nie wytrzymywał konkurencji z brzeskimi browarami. Do 1907 r., w którym ogłoszono upadłość spółki, firma sprzedawała „Koppener Bier“ w promieniu 50 kilometrów od Kopania. Latem 1908 r. nieczynny browar miał zostać wraz z całym inwentarzem sprzedany, jednak w dniu, w którym miała się odbyć licytacja, podpalona została słodownia. Pożar ogarnął wkrótce cały browar, a z jego zabudowań ocalała jedynie część mieszkalna oraz stajnie.
Ozdobą całej wsi był monumentalny pałac-willa (niezachowana do dziś) należąca do Juliusa Heidera. Jego budowa rozpoczęła się w 1866 r., kontynuowana była w 1867 r., a bogaty wystrój wnętrza otrzymały w 1868 r. Powstał reprezentacyjny, dwukondygnacjowy budynek w formie prostopadłościanu, nakryty czterospadowym dachem, zwieńczonym belwederem z balaskową balustradą. Reprezentacyjne elewacje północna od strony rzeki i południowa od strony wsi były dziewięcioosiowe z pięcioma osiami w ryzalicie zwieńczonym trójkątnym naczółkiem, wypełnionym bogatą dekoracją sztukatorską. Okna pierwszego piętra na dłuższych elewacjach otrzymały łukowe zwieńczenia. Od strony rzeki znajdował się półokrągły taras ze schodami prowadzącymi do Odry.
Źródło:
Składam serdecznie Podziękowanie dla Pana dr Romualda Nowaka za udostępnienie materiałów.